Powszechność praktyki ponownego wykorzystywania w oprawach fragmentów ksiąg, które wyszły już z użytku, spowodowała, że nie sposób obecnie choćby oszacować liczby fragmentów skrywanych w oprawach woluminów, wiadomo jednak, że w repozytoriach na terenie Polski są ich tysiące. W wielu bibliotekach znaleźć można również zbiory fragmentów luźnych, wyjętych zazwyczaj podczas przeoprawiania ksiąg. Do tej najliczniejszej kategorii dodać ponadto należy fragmenty celowo wycinane z kodeksów ze względu na walory kolekcjonerskie, w tym najczęściej bogato zdobione inicjały czy całostronicowe iluminacje, pozbawiane w ten sposób kontekstu, w którym zostały stworzone. W ostatnich latach coraz częściej kładzie się nacisk na znaczenie tego ogromnego zasobu nie tylko z punktu widzenia poszczególnych dziedzin związanych z historią książki średniowiecznej, takich jak np. historia sztuki, muzykologia, paleografia czy literaturoznawstwo. Poszukuje się także nowych perspektyw, które przyczyniają się do poszerzenia wiedzy odnoszącej się do różnych aspektów historii intelektualnej średniowiecza, jak i praktyki introligatorskiej czy kolekcjonerskiej.
Projekt manuscripta.pl jest pierwszym przedsięwzięciem, które ma na celu systematyczne opisanie średniowiecznych fragmentów rękopiśmiennych w polskich zbiorach, zarówno tych, które wykorzystane zostały w oprawach rękopisów i druków, jak i tych wyciętych z kodeksów w celach kolekcjonerskich. W związku z ogromem materiału na obecnym etapie pracy fragmenty w większości poddawane są jedynie podstawowej rejestracji, co pozwolić ma w pierwszej kolejności na oszacowanie liczby fragmentów w polskich zbiorach. W bardziej szczegółowe opisy zaopatrzone zostały fragmenty należące do wybranych kolekcji. Systematycznej rejestracji poddawane są przede wszystkim fragmenty figurujące w repozytoriach jako samodzielne jednostki (fragmenty pojedyncze, jak i traktowane niekiedy jako jedna jednostka biblioteczna większe zbiory fragmentów luźnych) oraz makulatura zawarta w oprawach inkunabułów; gromadzone dane obejmują jednak także część makulatury użytej w oprawach archiwaliów (przede wszystkim ze zbiorów Archiwum Państwowego w Szczecinie i Archiwum Państwowego we Wrocławiu) oraz w oprawach druków późniejszych (np. ze zbiorów Biblioteki Elbląskiej). Wszystkim fragmentom nadawane są numery FRPL, które mają na celu jednoznaczną ich identyfikację. W przypadku gdy fragment stanowi osobną jednostkę biblioteczną, nadawane są jednocześnie numery MSPL i FRPL; w przypadkach gdy jednostkę stanowi zbiór fragmentów luźnych – numer MSPL nadawany jest całej jednostce, natomiast numery FRPL pojedynczym fragmentom. Część opisów zawiera odsyłacze do dokładnych opisów w bazie Fragmentarium.
Paulina Pludra-Żuk
Ilustracja: Nicolaus von Jeroschin, Di Kronike von Pruzinlant, rękopis Toruń, Biblioteka Uniwersytecka, Rps 251 b/V. Zobacz
